پلی استایرن (Polystyrene – PS) یکی از رایج‌ترین پلیمرهای مهندسی در جهان و ایران است که در صنایع مختلف از بسته‌بندی تا ساخت‌وساز کاربرد گسترده‌ای دارد. در این گزارش تخصصی از مجله بارامن، ضمن معرفی دقیق این ماده، به بررسی انواع آن، تولیدکنندگان داخلی و نکات کلیدی در خرید عمده آن پرداخته‌ایم.
پلی استایرن چیست؟
پلی‌استایرن یک پلیمر مصنوعی ترموپلاستیک (گرمانرم) است که از مونومر استایرن (یک هیدروکربن مایع حاصل از نفت) از طریق فرآیند پلیمریزاسیون تولید می‌شود.پلی استایرن به دلیل ساختار مولکولی خود، خواصی مانند سبکی، شفافیت (در نوع GPPS) و قابلیت عایق بودن را داراست. این ماده در دمای اتاق جامد است و در دماهای بالاتر می‌تواند ذوب شده و به اشکال مختلف قالب‌گیری شود.
پلی استایرن چه مشخصاتی دارد؟
شفافیت بالا (در نوع GPPS)
چگالی پایین و وزن سبک
عایق مناسب حرارتی و الکتریکی
قابلیت چاپ‌پذیری و رنگ‌پذیری
فرآیندپذیری آسان در قالب‌گیری، تزریق، اکستروژن و ترموفرمینگ
مقاومت نسبی در برابر مواد شیمیایی رقیق
شکنندگی در نوع عمومی (نقطه ضعف اصلی)
انواع پلی استایرن
پلی استایرن به چهار نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند:
- پلی استایرن معمولی (GPPS – General-Purpose Polystyrene):
این نوع پلی استایرن شفاف، سخت و شکننده است. به دلیل شفافیت و سهولت در فرآیندپذیری، در تولید ظروف یک‌بار مصرف، لوازم الکترونیکی، بدنه ساعت و تلویزیون، و اسباب‌بازی‌ها استفاده می‌شود. در ایران، این نوع با نام تجاری “کریستال” شناخته می‌شود. - پلی استایرن مقاوم به ضربه (HIPS – High-Impact Polystyrene):
این نوع با افزودن لاستیک (معمولاً پلی‌بوتادین) به پلی استایرن معمولی تولید می‌شود و مقاومت بالاتری در برابر ضربه دارد. از HIPS در ساخت ظروف، بدنه لوازم خانگی، اسباب‌بازی‌ها و لوازم ورزشی استفاده می‌شود. در ایران، این نوع با نام تجاری “هایمپک” شناخته می‌شود. - پلی استایرن انبساطی (EPS – Expanded Polystyrene):
EPS یک فوم سبک و سفید رنگ است که به آن عامل فوم‌کننده اضافه شده و در ایران با نام “یونولیت” شناخته می‌شود. این نوع پلی استایرن به دلیل سبکی، عایق بودن در برابر حرارت و صدا، و قابلیت جذب ضربه، در بسته‌بندی، عایق‌سازی ساختمان‌ها و تولید بلوک‌های سقفی استفاده می‌شود. - پلی استایرن اکسترود شده (XPS – Extruded Polystyrene):
XPS یک فوم متراکم‌تر و مقاوم‌تر است که از طریق فرآیند اکستروژن تولید می‌شود. این نوع پلی استایرن در عایق‌سازی ساختمان‌ها، مدل‌سازی و صنایع ساختمانی کاربرد دارد.
نوع | ویژگی‌ها | کاربردها |
|---|---|---|
GPPS | شفاف، سخت، شکننده | ظروف یک‌بار مصرف، لوازم الکترونیکی |
HIPS | مقاوم به ضربه، مات | ظروف، بدنه لوازم خانگی |
EPS | فوم سبک، 95–98% هوا | بسته‌بندی، عایق‌سازی |
XPS | فوم متراکم‌تر، مقاومت بالا | عایق‌سازی ساختمانی |
پلی استایرن کجا استفاده می شود؟
ویژگی‌های منحصر به فرد خود، در صنایع مختلف کاربردهای گسترده‌ای دارد:
- HPSبسته‌بندی
پلی استایرن به ویژه HPS در شکل فوم برای بسته‌بندی محصولات شکننده مانند لوازم الکترونیکی و مواد غذایی استفاده می‌شود. همچنین، در تولید ظروف یک‌بار مصرف و سینی‌های حمل غذا کاربرد دارد - عایق‌سازی
EPS و XPS به دلیل خواص عایق حرارتی و صوتی، در ساختمان‌سازی برای عایق‌کاری دیوارها، سقف‌ها و کف‌ها استفاده می‌شوند. همچنین، در یخچال‌ها و فریزرها به عنوان عایق برودتی به کار می‌روند. - لوازم خانگی و الکترونیک
HIPS در تولید بدنه لوازم خانگی مانند یخچال، تلویزیون و دستگاه‌های تهویه مطبوع استفاده می‌شود. GPPS نیز در ساخت قطعات شفاف مانند قاب‌های نازک و ظروف دارویی کاربرد دارد. - صنعت خودرو
پلی استایرن در ساخت قطعات داخلی خودرو مانند دستگیره‌ها، پانل‌های ابزار و فوم‌های جذب انرژی استفاده می‌شود. - پزشکی و آزمایشگاهی
GPPS به دلیل شفافیت و مقاومت شیمیایی، در تولید لوله‌های آزمایش، پتری دیش و سایر تجهیزات آزمایشگاهی کاربرد دارد. - اسباب‌بازی و لوازم ورزشی
HIPS به دلیل مقاومت در برابر ضربه، در تولید اسباب‌بازی‌ها و تجهیزات ورزشی استفاده می‌شود.
چه کارخانه هایی در ایران پلی استایرن تولید می کنند ؟
| نام پتروشیمی | موقعیت جغرافیایی | نوع تولید |
|---|---|---|
| پتروشیمی تبریز | تبریز | GPPS, HIPS, EPS |
| پتروشیمی جم | عسلویه | GPPS, HIPS, EPS |
| پتروشیمی باختر | کرمانشاه | GPPS, HIPS |
| پتروشیمی فن‌آوران | جهرم | GPPS, HIPS |
| پتروشیمی لردگان | لردگان | GPPS, HIPS |
| پتروشیمی شازند | اراک | EPS |
| پتروشیمی کارون | ماهشهر | EPS |
تولید پلی‌استایرن در ایران عمدتاً توسط پتروشیمی‌های بزرگ انجام می‌شود. برخی از مهم‌ترین تولیدکنندگان عبارتند از:
- پتروشیمی تبریز:از پیشگامان و بزرگترین تولیدکنندگان انواع پلی‌استایرن (GPPS, HIPS, EPS) در ایران با برندهای معروفی مانند Tabriz PS.
- پتروشیمی جم (جم شیمی):تولیدکننده عمده GPPS و HIPS با برند Jam PS. واحد EPS نیز دارد.
- پتروشیمی باختر (کرمانشاه):تولیدکننده GPPS و
- پتروشیمی فن‌آوران (جهرم):تولیدکننده GPPS و
- پتروشیمی لردگان:تولیدکننده GPPS و
- پتروشیمی شازند (اراک):تولیدکننده
- پتروشیمی کارون (ماهشهر):تولیدکننده
- تعدادی از واحدهای تولیدی خصوصی و نیمه‌خصوصی:که عمدتاً بر روی تبدیل گرانول‌های پلی‌استایرن به محصولات نهایی (ظروف، عایق‌ها، قطعات) تمرکز دارند و در سراسر کشور پراکنده‌اند. این واحدها معمولاً گرانول خام را از پتروشیمی‌های فوق خریداری می‌کنند.
تمرکز تولید: عمده تولید گرانول پلی‌استایرن در پتروشیمی‌های بزرگ مستقر در مناطق ویژه اقتصادی مانند تبریز، ماهشهر، عسلویه و جم انجام می‌شود.